وراثت پذیری صفات زراعی در نتاج حاصل از تلاقی دو ژنوتیپ جو متحمل و حساس به خشکی در شرایط تنش خشکی انتهای فصل

به منظور بررسی وراثت پذیری و نحوۀ عمل ژن برای برخی از صفات کمّی مهم جو در دو تیمار آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل، تلاقی بین دو ژنوتیپ حساس (ec 84-12) و متحمل به خشکی (1-bc-80455) صورت گرفت. والدین به همراه گیاهان نسل های f1، f2، bc1 و bc2 در مزرعه و تحت دو تیمار آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی شدند. آزمایش طی سالهای 85-84 و86-85 در مزرعه به نژادی غلات مؤسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اجرا شد. در تیمار آبیاری کامل، آب مورد نیاز گیاه تا انتهای فصل رشد تامین شد، و در تیمار تنش خشکی، آبیاری در مرحله گلدهی قطع گردید. صفات ارتفاع بوته، طول سنبله، طول ریشک، عملکرد دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، تعداد روز تا سنبله دهی و تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک اندازه گیری و یاداشت برداری شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس در هر دو محیط نشان داد که میانگین مربعات نسل ها برای تمامی صفات معنی دار بوده است، بنابراین تجزیه میانگین نسل ها برای کلیه صفات انجام گرفت. در هر دو تیمار آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل، در توراث کلیه صفات به جز شاخص برداشت در تیمار آبیاری کامل، اثر افزایشی، غالبیت و اپیستازی نقش داشتند. مقایسه نحوه عمل ژن در دو محیط آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل، حاکی از سهم بیشتر اثر ژن های غلبه نسبت به اثر ژن های افزایشی در خصوص صفات عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک وکاهش سهم اثر ژن های غلبه نسبت به افزایشی در صفات ارتفاع بوته، طول سنبله، طول ریشک در تیمار تنش نسبت به شرایط آبیاری کامل می باشد. بطور کلی به نظر می رسدکه در مورد صفاتی که سهم اثر افزایشی ژن ها بیشتر است، گزینش در نسل های اولیه مؤثر می باشد، ولی در مورد صفاتی که سهم اثر غلبه ژن ها بیشتر است، گزینش بایستی تا نسل های دیرتر یعنی تا دسترسی به سطح بالایی از تثبیت ژنی به تاخیر بیافتد. دامنه وراثت پذیری عمومی و خصوصی برای صفات ذکر شده در تیمارآبیاری کامل به ترتیب بین 43/0 تا 69/0 و 31/0 تا 43/0 و در تیمار تنش خشکی انتهای فصل به ترتیب بین 41/0 تا 81/0 و 26/0 تا 45/0 متغیر بود. حداکثر تعداد ژن برای صفات مذکور در تیمار آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل به ترتیب از51/1 تا 32/4 ژن برآورد شد.